Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού – ή αλλιώς bullying – είναι ευρέως διαδομένο δυστυχώς σε πολλές χώρες του κόσμου. Ανέκαθεν συνέβαινε, όμως τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερα δημοσιοποιείται, κατονομάζεται, βγαίνει στο φως από ολοένα και περισσότερες μαρτυρίες. Αν θέλουμε να ορίσουμε την έννοια του σχολικού εκφοβισμού θα λέγαμε πως πρόκειται για ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, που περιλαμβάνει τη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομηλίκων παιδιών με στόχο να προκληθεί πόνος ή ψυχική αναστάτωση.
Τι μορφές μπορεί να πάρει ο σχολικός εκφοβισμός;
- λεκτικός εκφοβισμός (κοροϊδία, διακρίσεις, ντροπιαστικά σχόλια)
- κοινωνικός εκφοβισμός (διάδοση φημών, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, απομόνωση από την ομάδα συνομηλίκων)
- σωματικός εκφοβισμός (χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές)
- ηλεκτρονικός εκφοβισμός (εκβιασμός και προσβλητικά μηνύματα μέσω Διαδικτύου και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο).
Έρευνες έχουν δείξει τα αγόρια ως συχνότερους χρήστες εκφοβιστικής συμπεριφοράς, που εμφανίζεται κυρίως στο σχολικό περιβάλλον σε χώρους χωρίς επίβλεψη από εκπαιδευτικούς, όπως η αυλή ή ο διάδρομος. Εν γένει, φαίνεται πως τα αγόρια συμμετέχουν συχνότερα στην πρόκληση σωματικής βίας, σε αντίθεση με τα κορίτσια που συμμετέχουν πιο συχνά στην χρήση λεκτικής και ψυχολογικής βίας.
Ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι αστείο ή πλάκα, είναι ένα πιο σύνθετο φαινόμενο, και αυτό που τον ξεχωρίζει από το πείραγμα και τον τσακωμό, είναι η ένταση του, η διάρκειά του, η ανισορροπία δύναμης μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών και η συναισθηματική επίδραση που έχει πάνω στα παιδιά. Με λίγα λόγια ο σχολικός εκφοβισμός είναι μια κατάσταση εσκεμμένα επαναλαμβανόμενη, κατευθύνεται σε συγκεκριμένα παιδιά, από παιδιά (πολλές φορές και ομάδα παιδιών) που υπερέχουν σωματικά και έχουν ως αποτέλεσμα το παιδί που εκφοβίζεται να νοιώθει απομονωμένο, να βιώνει άγχος και φόβο, να παρουσιάζει σχολική άρνηση και διάφορες συναισθηματικές δυσκολίες. Όσον αφορά λοιπόν τις καταστροφικές συνέπειες του σχολικού εκφοβισμού και την άσχημη τροπή που μπορεί να πάρει για τα άτομα που το υφίστανται, έχουν ειπωθεί πολλά και έχουν πραγματοποιηθεί ποικίλες έρευνες και αναλύσεις.
Το ενδιαφέρον θα ήταν να εξετάσουμε τα πράγματα από την πλευρά του θύτη. Πρόκειται για παιδιά που προβαίνουν σε αυτή την πράξη αντλώντας ικανοποίηση από το να βλάπτουν τους άλλους συναισθηματικά ή σωματικά. Αυτό κάθε άλλο παρά φυσιολογικό μπορεί να θεωρηθεί. Ένας άνθρωπος, ενήλικος ή παιδί, αλλά κυρίως ένα παιδί, δεν είναι δυνατόν να δρα αναίτια ως θύτης πληγώνοντας άλλα παιδιά. Πρέπει λοιπόν να δούμε πίσω από την αποτρόπαια πράξη, πίσω από το σκληρό πρόσωπο αυτών των παιδιών και να ανακαλύψουμε τους λόγους που μετέτρεψαν τον ψυχισμό του σε θύτη εις βάρος άλλων ανθρώπων.
Για ποιους λόγους ένα παιδί προβαίνει σε επιθετική και βίαιη συμπεριφορά;
Υπάρχουν πολλοί λόγοι που μπορεί να οδηγήσουν ένα παιδί να εκδηλώνει επιθετικές και βίαιες συμπεριφορές. Η εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορών είναι σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα πολυποίκιλων εμπειριών και ερεθισμάτων στα οποία έχει εκτεθεί το παιδί που εκφοβίζει κατά τη διάρκεια της αναπτυξιακής του πορείας. Τα παιδιά που εκφοβίζουν μπορεί σε άλλο χώρο ή χρόνο να ήταν ή και να είναι ακόμα και τώρα αποδέκτες βίαιων συμπεριφορών.
Οι μαθητές συχνά εκφοβίζουν καθώς αντλούν ισχύ και δύναμη από τη συγκεκριμένη μορφή συμπεριφοράς. Επίσης, μέσα από την εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορών μπορεί να στοχεύουν στο να τραβήξουν την προσοχή, να τύχουν αποδοχής και να γίνουν περισσότερο δημοφιλείς από ότι ήταν στο παρελθόν. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν γίνονται περισσότερο δημοφιλείς, αλλά αντίθετα η πλειοψηφία της μαθητικής κοινότητας τους φοβάται και προσπαθεί να τους αποφύγει. Ακόμα, οι μαθητές που εκφοβίζουν σε αρκετές περιπτώσεις είναι δυστυχισμένοι και προσπαθούν να μεταφέρουν το έλλειμμα χαράς που νιώθουν στους άλλους. Ένα άλλο στοιχείο που συνδέεται με την εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορών είναι και τα συναισθήματα ζήλιας που μπορεί να νιώθει το παιδί που εκφοβίζει για τον αποδέκτη της εκφοβιστικής συμπεριφοράς.
Οι μαθητές που εκφοβίζουν στοχεύουν στη “διαφορετικότητα” του άλλου για να τον κάνουν να νιώσει άσχημα για τον εαυτό του και να τον απαξιώσουν. Διαφορές στο χρώμα, την εθνικότητα, τα ευρέως διαδεδομένα πρότυπα ομορφιάς, το νοητικό και συναισθηματικό επίπεδο ενός ατόμου αποτελούν αντικείμενο χλευασμού όταν δεν υπάρχει παιδεία και καλλιέργεια σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Τα παιδιά συχνά μιμούνται τους γονείς σε απαξιωτικές συμπεριφορές προς άτομα που διαφέρουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Συχνά οι ίδιοι οι γονείς, ειδικά των αγοριών προσπαθούν να μάθουν στα παιδιά τους να μην έχουν ευαισθησίες και να είναι δυνατά, διεκδικητικά και κάποιες φορές επιθετικά. Επιπλέον, η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών ωθεί τους γονείς προσπαθώντας να εξασφαλίσουν την επιβίωση της οικογένειας να είναι ουσιαστικά ή συναισθηματικά απόντες από την ανατροφή και τον έλεγχο των παιδιών τους. Ακόμη, το Διαδίκτυο, που ευρέως χρησιμοποιείται από την πλειοψηφία των παιδιών, συνιστά έναν ασφαλή χώρο για τους θύτες, νιώθοντας ασφάλεια και αυτοπεποίθηση, να προχωρήσουν σε εκφοβιστική συμπεριφορά (cyber bullying).
Οι θύτες συχνά είναι άτομα με μέτριες σχολικές επιδόσεις, χαμηλή αυτοεκτίμηση, που συχνά μεγαλώνουν σε δυσμενές οικογενειακό περιβάλλον. Στο μεγαλύτερο ποσοστό τους αντιμετωπίζουν προσωπικές δυσκολίες, κάτι που φορτίζει αυτά τα παιδιά με αρνητικά συναισθήματα, όπως θυμό, θλίψη, απογοήτευση. Για το λόγο αυτό, ο όρος θύτης δεν είναι πάντα ο πιο κατάλληλος για αυτά.
Οι γονείς των παιδιών που ασκούν σχολικό εκφοβισμό, θα πρέπει αρχικά να αναγνωρίσουν, να αποδεχτούν το πρόβλημα, και να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αντιμετωπίσουν τις προσωπικές τους δυσκολίες, δεχόμενοι το πόσο αρνητικά πιθανώς τα έχουν οι ίδιοι επηρεάσει με τη συμπεριφορά τους. Τέλος, θα πρέπει να διδάξουν στα παιδιά τους να σέβονται τη διαφορετικότητα, αλλά και να υπερασπίζονται τα παιδιά που πέφτουν θύματα σχολικού εκφοβισμού. Έτσι, διαδραματίζοντας ενεργό ρόλο, βοηθάνε σημαντικά στην αποτροπή των συγκεκριμένων φαινομένων.
