H ζήλια μπορεί να είναι ένα συνηθισμένο ανθρώπινο συναίσθημα ωστόσο πολλοί από εμάς δεν γνωρίζουμε πως δεν είναι στη φύση του ανθρώπου να ζηλοφθονεί. Αρα συγκαταλέγεται στην παθογένεια και κάποιες φορές στην ψυχιατρική διαταραχή που βιώνεται με διάφορες εκφράσεις.
Ορίζεται ως το συναίσθημα δυσαρέσκειας απέναντι σε άλλο άτομο εξαιτίας του ανταγωνισμού υπεροχής, ικανότητας ή επιτυχίας.
Ο ορισμός προϋποθέτει την αντίληψης μίας ανταγωνιστικής κατάστασης, χωρίς όμως αυτή η κατάσταση απαραίτητα να υφίσταται. Η ζήλια μπορεί να προκύψει στην οικογένεια, στην εργασία, στις φιλίες και στις συναισθηματικές σχέσεις.
Η ζήλια συχνά συγχέεται με το φθόνο, ο οποίος ορίζεται ως η επώδυνη, μνησίκακη αναγνώριση ανωτερότητας του άλλου με την επιθυμία κατοχής αυτής της ανωτερότητας.
Η ζήλια πολύ εύκολα μπορεί να εξελιχθεί σε έμμονη, εξωπραγματική, ακλόνητη πεποίθηση.
Ακόμη και στα πλαίσια του συναισθηματικού δεσμού η ζήλια μπορεί να λάβει τον επικίνδυνο και βασανιστικό χαρακτήρα του ζηλοτυπικού παραληρήματος. Στην ζηλοτυπία ή παθολογική ζήλια ή Σύνδρομο Οθέλου το άτομο κατασκευάζει μια σειρά αδιάψευστων στοιχείων απιστίας από ασήμαντα γεγονότα, αρνείται να αλλάξει τις πεποιθήσεις του ακόμα και αν έρχεται αντιμέτωπος με αντίθετες πληροφορίες και κατηγορεί με ένταση την/τον σύντροφο για απιστία με άλλους εραστές/ερωμένες.
Ο ζηλότυπος είτε στην οικογένεια , είτε στα ερωτικά ζευγάρια είτε στις φιλίες και τον κοινωνικό περίγυρο , θεωρεί ότι έχει μια ιδιαίτερη κατοχή του άλλου και ότι αυτή η κατοχή είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της σχέσης αλλά και αντιλαμβάνεται ότι είναι κατώτερος αυτουνού που φθονεί με αποτέλεσμα να παραληρεί με έντονο αίσθημα κατωτερότητας.
Το συναίσθημα αυτό πηγάζει από βαθύτερες ανασφάλειες, εσωτερικά ελλείμματα αποδοχής και αγάπης από τις πιο πρώιμες συναισθηματικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας και από μια αγωνιώδη ανάγκη για έλεγχο του εαυτού.Επίσης από τον έντονο ανταγωνισμό που είναι γέννημα του μεγάλου εγωισμού ενός ατόμου ακόμη και της έντονης φιλαρέσκειας.
Η παθολογική ζήλια εμφανίζεται ως σύμπτωμα διάφορων ψυχιατρικών διαταραχών. Ο αλκοολισμός, ο έλεγχος στις ζωές των άλλων με ψυχαναγκαστικές εποπτείες, η εξάρτηση από ναρκωτικές ουσίες, οργανικές εγκεφαλικές βλάβες, η σχιζοφρένεια, το μίσος, η κακία, οι ψυχαναγκαστικές και άλλες αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές προσωπικότητας, κατάθλιψη, μανία μπορούν να αποτελούν το έδαφος ζηλοτυπικών παραληρημάτων.
Παθολογική ζήλεια μπορεί κανείς να υποπτευθεί όταν υπάρχουν τα εξής:
– Κατηγορίες για βλέμματα και προσοχή σε άλλους
– Επίμονες ερωτήσεις για τη συμπεριφορά και τις παρέες του συντρόφου
– Παρακολούθηση στις τηλεφωνικές κλήσεις, στα μηνύματα, στο facebook του άλλου
– Παραβίαση της ιδιωτικότητας του άλλου, τοποθέτηση μικρόφωνου, κάμερας
– Απομόνωση του ζηλότυπου
– Εκδικητικές συμπεριφορές έναντι των προσωπικών ενδιαφερόντων του άλλου
– Ψέματα για να αποσπαστούν πληροφορίες από τον κοινωνικό κύκλο του άλλου
-Παρακολούθηση με ντετέκτιβ
– Ελλείμματα αυτοπεποίθησης
– Ελλείμματα εμπιστοσύνης
– Λεκτική ή/και σωματική βία
– Συνεχείς κατηγορίες και υιοθέτηση προφάσεων για τις ζηλότυπες συμπεριφορές
– Άρνηση των συναισθημάτων ζήλειας
Στην περίπτωση της παθολογικής ζήλειας πρέπει να γίνεται εκτίμηση της ψυχικής λειτουργίας και να αποκλείεται η οργανική κατάσταση. Επιπλέον μέριμνα πρέπει να λαμβάνεται για τον κίνδυνο της αυτοκτονικότητας, της βίας έναντι του ατόμου που κινεί τις υποψίες και ειδικά απέναντι σε παιδιά, όταν υπάρχουν (Σύνδρομο Μήδειας) ή και ζηλόφθονα παιδιά απέναντι στους γονείς τους και τις επιλογές τους (Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα).
Η θεραπεία κυρίως εστιάζεται στην αντιμετώπιση της υποκείμενης ψυχιατρικής πάθησης. Απεξάρτηση από το αλκοόλ ή άλλες ναρκωτικές ουσίες είναι προϋπόθεση για τον έλεγχο των παραληρημάτων. Φαρμακευτικά κυρίως χρησιμοποιούνται αντιψυχωτικές αγωγές και συνεχής παρακολούθηση με τον ασθενή.