Παλαιότερη έρευνα έδειξε ότι η πρόβλεψη της επιθετικότητας σε άτομα που πάσχουν από ψυχική διαταραχή είναι ακριβής μόνο για το ένα τρίτο των περιπτώσεων. Φαίνεται ότι οι επιθετικές συμπεριφορές κορυφώνονται κατά την ύστερη εφηβεία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή, τυπικά μεταξύ των ηλικιών 15 έως 24.
Στο γενικό πληθυσμό, το φύλο αποτελεί έναν σταθερό προγνωστικό παράγοντα, με τους άνδρες να είναι περισσότερο πιθανό να παρουσιάσουν επιθετική συμπεριφορά. Αντίθετα όμως με το γενικό πληθυσμό, ανάμεσα στα άτομα με ψυχικές διαταραχές, άνδρες και γυναίκες δε φαίνεται να διαφέρουν σημαντικά στον κίνδυνο για επιθετική συμπεριφορά.
Τα χαρακτηριστικά της βίαιης προσωπικότητας
Η βιβλιογραφία υποδεικνύει ότι κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας συνδέονται με βίαιη συμπεριφορά. Αυτά τα χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν την παρορμητικότητα, τη χαμηλή ανοχή στη ματαίωση, τη μη ανοχή στην κριτική, την απρόσεκτη οδήγηση, την αντικοινωνική συμπεριφορά και τις επιφανειακές σχέσεις. Τόσο η έρευνα όσο και η κλινική πράξη δείχνει ότι η επιθετική συμπεριφορά αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα δύο συγκεκριμένων διαταραχών προσωπικότητας, της οριακής και της αντικοινωνικής-ψυχοπαθητικής.
Επιπλέον, το άτομο με διαταραχή αντικοινωνικής προσωπικότητας συχνά αναζητά εκδίκηση όταν σχεδιάζει και εκτελεί βίαιη πράξη. Ένα τέτοιο άτομο μπορεί επίσης να συμπεριφερθεί βίαια μετά από κατανάλωση αλκοόλ, μία ουσία που αυξάνει τα επίπεδα παρορμητικότητας. Επιπρόσθετα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που συνεισφέρουν στη βιαιότητα είναι η απουσία ενσυναίσθησης και η άρνηση ανάληψης της ευθύνης.
Το πολυπαραγοντικό μοντέλο ανάπτυξης της συμπεριφοράς
Η ανάπτυξη συγκεκριμένων συμπεριφορών, όπως και η ανάπτυξη κάποιας νόσου ή συνδρόμου, αποτελεί μια διαδικασία στην οποία συνεισφέρουν πολλαπλοί παράγοντες, οι οποίοι μάλιστα συνυπάρχουν και αλληλοεπηρεάζουν συνεχώς ο ένας τον άλλον κατά τη διάρκεια της ζωής.
Ανάλογα με την προέλευσή τους, οι παράγοντες αυτοί μπορεί να είναι: α) βιολογικοί, β) ψυχολογικοί και γ) κοινωνικο-πολιτισμικοί, ενώ ανάλογα με τον τρόπο που αυτοί οι παράγοντες παρεμβαίνουν στη διαδικασία μιας διαταραχής μπορεί να είναι: α) προδιαθεσικοί (predisposed factors), β) επιταχυντικοί (precipitating factors), και συντήρησης ή διαιώνισης (perpetuating factors). Στον Πίνακα 1 φαίνονται οι παράγοντες που συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν συνεχώς στην πορεία της ζωής του ανθρώπου, συνεισφέροντας στην ανάπτυξη της συμπεριφοράς, της προσωπικότητας ή της νόσου.
Πίνακας 1. Προέλευση και τρόπος παρέμβασης των παραγόντων που συνεισφέρουν στην ανάπτυξη συμπεριφορών και διαταραχών
|
|
Βιολογικοί παράγοντες |
Ψυχολογικοί παράγοντες |
Κοινωνιο-πολιτισμικοί παράγοντες |
|
Προδιαθεσικοί παράγοντες |
Γενετικοί παράγοντες, φύλο |
Ρόλος φύλου, ανατροφή, προβλήματα ταυτότητας |
Υπερβολικά απορριπτική ή επιτρεπτική ανατροφή |
|
Επιταχυντικοί παράγοντες |
Νευροχημική και ενδοκρινική ενεργοποίηση (στον ορμονικό άξονα και στους νευροϋποδοχείς) |
Βίαιη αντίδραση έναντι των γεγονότων ζωής > ανάλογες συνέπειες > επιπλέον στρες |
Οξείες κοινωνικο-οικονομικές δυσκολίες, αίσθηση απειλής |
|
Παράγοντες Διαιώνισης του προβλήματος |
Εγκατάσταση νευροχημικών και ενδοκρινικών αλλαγών στους ορμονικούς άξονες και στους νευροϋποδοχείς |
Εγκατάσταση βίαιων αντιδράσεων έναντι των γεγονότων ζωής > ανάλογες συνέπειες > χρόνιο στρες |
Χρόνιες κοινωνικο-οικονομικές δυσκολίες, εγκατάσταση προτύπου ζωής και συμπεριφορών |
Στη σύγχρονη επιστημονική κοινότητα αποτελεί πρόκληση η ταυτοποίηση γονιδίων των χαρακτηριστικών της συμπεριφοράς του ανθρώπου καθώς και των ψυχικών διαταραχών του. Δεν είναι ακόμη γνωστός κάποιος απλός τρόπος κληρονομικότητας, όπου μικρής ισχύος γονίδια (minor genes) σε διαφόρους συνδυασμούς να επηρεάζονται από περιβαλλοντικούς παράγοντες ώστε να δημιουργούν μια ποικιλία φαινοτύπων (phenotypes).
Το σεροτονεργικό και ντοπαμινεργικό σύστημα έχουν συγκεντρώσει το ενδιαφέρον, αφού ένας μεγάλος αριθμός ερευνών υποδεικνύει ότι τα συστήματα αυτά ενέχονται στους μηχανισμούς της θλίψης, της παρόρμησης, της επιθετικότητας, κλπ.
Ποικίλα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, όπως, παρορμητικότατα (impulsivity), επιθετικότητα (aggressiveness), τάση για άγχος (anxiety proneness), τάση για αναζήτηση του καινούργιου (novelty seeking), εξάρτηση δια της επιβράβευσης (reward dependence), και αποφυγή του πόνου (harm avoidance), μετρημένα με διάφορες ψυχολογικές κλίμακες, παρουσιάζονται σε ποικίλες συμπεριφορές, όπως, στην ψυχοπαθητικη-αντικοινωνικη συμπεριφορά (antisocial behavior), στην αυτοκτονική συμπεριφορά (suicidality), και στην κατάχρηση ουσιών (substance abuse).
Να σημειωθεί ότι άτομα με τέτοιου είδους συμπεριφορές μπορεί να πάσχουν από ένα ευρύ φάσμα ψυχικών διαταραχών, όπως, κατάθλιψη, σχιζοφρένεια, εξάρτηση από ουσίες, και διαταραχές προσωπικότητας.
Παράλληλα, είναι σημαντική η περιβαλλοντική επίδραση, τόσο στην εκδήλωση όσο και στις παραλλαγές των συμπτωμάτων. Σημαντική επίσης είναι η σχέση της νόσου ή συμπεριφοράς με τις διεργασίες της οικογένειας, την ταξική θέση, αλλά και την εθνική ταυτότητα.
Η προσωπική και πολιτισμική στάση γύρω από την εξάρτηση και την κατάσταση αβοήθητου ασκούν ιδιαίτερη επιρροή στο πώς και στο εάν ένα άτομο θα ζητήσει βοήθεια. Παρόμοια επιρροή επίσης ασκούν ψυχολογικοί παράγοντες, όπως ο τύπος της προσωπικότητας ή το προσωπικό νόημα που αποδίδεται στην εμπειρία του τραύματος και της νόσησης.
Πηγή https://www.psychologynow.gr/
