Το βασικό χαρακτηριστικό των Διασχιστικών Διαταραχών είναι κάποια διάσπαση /διάσχιση στις συνήθως συντεθειμένες λειτουργίες της συνείδησης, της μνήμης, της ταυτότητας ή της αντίληψης του περιβάλλοντος. Η διάσπαση αυτή μπορεί να είναι ξαφνική ή βαθμιαία, παροδική ή χρόνια.
Διακρίνονται οι εξής Διασχιστικές Διαταραχές: Διασχιστική Αμνησία, Διασχιστική Φυγή, Διασχιστική Διαταραχή της Ταυτότητας, Διαταραχή Αποπροσωποποίησης και Διασχιστική Διαταραχή Μη Προσδιοριζόμενη Αλλιώς.
Διασχιστική Αμνησία (πρώην Ψυχογενής Αμνησία)
Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η αδυναμία του ατόμου να θυμηθεί σημαντικά στοιχεία της προσωπικής του ζωής, π.χ. όνομα, επάγγελμα, οικογένεια. Η έκταση της αμνησίας είναι τέτοια που δεν μπορεί να εξηγηθεί στα πλαίσια της συνηθισμένης λησμοσύνης.
Πρόκειται για αναστρέψιμη διαταραχή, που χαρακτηριστικά εμφανίζεται με τη μορφή αναδρομικών κενών της μνήμης, ύστερα από τραυματικά ή έντονα στρεσογόνα γεγονότα, όπως π.χ. πολεμικές μάχες, φυσικές καταστροφές, σωματική και σεξουαλική κακοποίηση, απώλεια σημαντικών ατόμων, αυτοακρωτηριασμούς, απόπειρες αυτοκτονίας ή εκρήξεις βίας και απόπειρες ανθρωποκτονίας.
Περιγράφονται πέντε είδη διαταραχής της μνημονικής ανάκλησης. Η περιγεγραμμένη (ή εντοπισμένη) αμνησία, η πιο συχνή μορφή, χαρακτηρίζεται από αδυναμία μνημονικής ανάκλησης όλων των γεγονότων μιας περιγεγραμμένης χρονικής περιόδου – συνήθως των πρώτων λίγων ωρών που ακολουθούν ένα έντονο γεγονός (π.χ. το άτομο που επιζεί ενός τροχαίου ατυχήματος, όπου σκοτώθηκε ολόκληρη η οικογένεια του, δεν θυμάται τίποτα από τη στιγμή του ατυχήματος μέχρι δύο μέρες αργότερα). Κάπως λιγότερο συχνή είναι η εκλεκτική αμνησία, που αφορά ορισμένα αλλά όχι όλα τα γεγονότα που συνέβησαν σε μια περιγεγραμμένη περίοδο (π.χ. ένας στρατιώτης θυμάται μόνο ορισμένα τμήματα από μια σειρά από βίαιες μάχες). Λιγότερο συχνές μορφές είναι η γενικευμένη αμνησία, όπου η αδυναμία μνημονικής ανάκλησης αφορά όλη τη ζωή του ατόμου, η συνεχής αμνησία, όπου το άτομο δεν μπορεί να θυμηθεί γεγονότα που ακολουθούν ύστερα από κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή μέχρι το παρόν (συμπεριλαμβανομένου και του παρόντος) και η συστηματοποιημένη αμνησία, που αφορά απώλεια της μνήμης για συγκεκριμένες κατηγορίες πληροφοριών, όπως π.χ. τις σχετιζόμενες με την οικογένεια του ατόμου ή κάποιο άτομο. Άτομα με τους τελευταίους τρεις τύπους αμνησίας μπορεί τελικά να διαγνωσθούν ότι έχουν πιο περίπλοκη Διασχιστική Διαταραχή όπως π.χ. Διασχιστική Διαταραχή της Ταυτότητας.
Τυπικά, το άτομο με Διασχιστική Αμνησία εμφανίζει αμηχανία, σύγχυση και αποπροσανατολισμό, που ακολουθούνται από τη συναίσθηση ότι δεν μπορεί να θυμηθεί σημαντική προσωπική πληροφόρηση ή ακόμα και την ταυτότητα του. Η αμνησία εγκαθίσταται ξαφνικά και μπορεί να διαρκέσει από λεπτά ως μέρες ή και περισσότερο (χρόνια αμνησία). Η λύση της αμνησίας είναι συνήθως απότομη. Σε χρόνια αμνησία η λύση είναι βαθμιαία.
Θεραπεία. Σε ένα μεγάλο ποσοστό επεισοδίων Διασχιστικής Αμνησίας τα άτομα ανακτούν τη μνήμη τους αυτόματα, οπότε δεν χρειάζεται ειδική θεραπεία. Αν δεν υπάρξει αυτόματη ανάνηψη, τότε δοκιμάζεται η ύπνωση ή συνεντεύξεις επικουρούμενες από την ενδοφλέβια χορήγηση αμοβαρβιτάλης (αμυτάλης), που μπορεί να βοηθήσουν τον ασθενή να ανακαλέσει στη μνήμη του το διασχισμένο υλικό. Μετά την ανάκτηση της μνήμης, μπορεί ν’ ακολουθήσει ψυχοθεραπεία για να βοηθήσει τον ασθενή να κατανοήσει τις συγκρούσεις ή άλλους λόγους που τον οδήγησαν στη διάσχιση.
Διασχιστική Φυγή (πρώην Ψυχογενής Φυγή)
Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι ξαφνικό απροσδόκητο ταξίδι μακριά από τον τόπο διαμονής ή εργασίας, αδυναμία του ατόμου να θυμηθεί το παρελθόν του και σύγχυση για την ταυτότητα του ή ανάληψη (μερική ή πλήρης) μιας καινούριας ταυτότητας.
Στις περισσότερες περιπτώσεις η φυγή δεν συμπεριλαμβάνει την ανάληψη καινούριας ταυτότητας. Αν υπάρξει καινούρια ταυτότητα, τότε αυτή συνήθως είναι πιο ζωντανή και με λιγότερες αναστολές από ό,τι η προηγούμενη. Σε τέτοιες περιπτώσεις, το άτομο μπορεί να εμφανισθεί με νέο όνομα, νέα δουλειά, νέες κοινωνικές σχέσεις κτλ. και μπορεί να λειτουργήσει για μεγάλο διάστημα χωρίς πρόβλημα.
Πάντως, στις περισσότερες περιπτώσεις η φυγή διαρκεί λίγο, το ταξίδι φαίνεται άσκοπο, οί κοινωνικές σχέσεις είναι λίγες ή αποφεύγονται και η ανάληψη της νέας ταυτότητας ή δεν υπάρχει, όπως είπαμε, ή είναι ατελής.
Η ανάνηψη είναι συνήθως απότομη και γρήγορη (όπως και η έναρξη της φυγής) και το άτομο μπορεί να έχει αμνησία για γεγονότα που συνέβησαν κατά τη φυγή ή και για παλιότερα τραυματικά γεγονότα.
Στη διάρκεια της φυγής μπορεί να υπάρχει κατάθλιψη, ντροπή, ενοχή, αυτοκτονικός και ανθρωποκτονικός ιδεασμός (ή και απόπειρες αυτοκτονίας ή εκρήξεις βίας) και το άτομο να δίνει κατά προσέγγιση απαντήσεις. Σε άτομα με Διασχιστική Φυγή μπορεί να συνυπάρχει κάποια Διαταραχή της Διάθεσης, Διαταραχή Μετά Από Ψυχοτραυματικό Στρες ή κάποια Διαταραχή Σχετιζόμενη Με Ουσίες.
Στις περισσότερες περιπτώσεις η φυγή δεν συμπεριλαμβάνει την ανάληψη καινούριας ταυτότητας. Αν υπάρξει καινούρια ταυτότητα, τότε αυτή συνήθως είναι πιο ζωντανή και με λιγότερες αναστολές από ό,τι η προηγούμενη. Σε τέτοιες περιπτώσεις, το άτομο μπορεί να εμφανισθεί με νέο όνομα, νέα δουλειά, νέες κοινωνικές σχέσεις κτλ. και μπορεί να λειτουργήσει για μεγάλο διάστημα χωρίς πρόβλημα.
Πάντως, στις περισσότερες περιπτώσεις η φυγή διαρκεί λίγο, το ταξίδι φαίνεται άσκοπο, οί κοινωνικές σχέσεις είναι λίγες ή αποφεύγονται και η ανάληψη της νέας ταυτότητας ή δεν υπάρχει, όπως είπαμε, ή είναι ατελής.
Η ανάνηψη είναι συνήθως απότομη και γρήγορη (όπως και η έναρξη της φυγής) και το άτομο μπορεί να έχει αμνησία για γεγονότα που συνέβησαν κατά τη φυγή ή και για παλιότερα τραυματικά γεγονότα.
Στη διάρκεια της φυγής μπορεί να υπάρχει κατάθλιψη, ντροπή, ενοχή, αυτοκτονικός και ανθρωποκτονικός ιδεασμός (ή και απόπειρες αυτοκτονίας ή εκρήξεις βίας) και το άτομο να δίνει κατά προσέγγιση απαντήσεις. Σε άτομα με Διασχιστική Φυγή μπορεί να συνυπάρχει κάποια Διαταραχή της Διάθεσης, Διαταραχή Μετά Από Ψυχοτραυματικό Στρες ή κάποια Διαταραχή Σχετιζόμενη Με Ουσίες.
Υπολογίζεται ότι ο επιπολασμός της Διασχιστικής Φυγής είναι 0,2%. Οί περισσότερες περιπτώσεις εμφανίζονται σε ενήλικα άτομα και συνήθως πρόκειται για μοναδικό επεισόδιο.
Η έναρξη της Διασχιστικής Φυγής συνήθως συνδέεται με τραυματικά ή έντονα στρεσογόνα γεγονότα, όπως φυσικές καταστροφές, πολεμικές μάχες, προσωπικές απώλειες ή απορρίψεις ή οικονομικές πιέσεις. Ίσως ψυχολογικοί παράγοντες, όπως το να έχει μεγαλώσει το άτομο σε μια δυσλειτουργική οικογένεια ή να έχει ευαισθησία στον αποχωρισμό, να προδιαθέτουν για την εμφάνιση της διαταραχής.
Θεραπεία. Όπως είπαμε, η ανάνηψη είναι τόσο απότομη όσο είναι και η έναρξη της διαταραχής. Και οί υποτροπές είναι σπάνιες. Οί ασθενείς σπάνια παραμένουν σε κατάσταση διασχιστικής φυγής μέχρι τη στιγμή που θα έρθουν σε επαφή με τον κλινικό, αλλά αν συμβεί αυτό, τότε μπορεί να δοκιμασθεί η ύπνωση ή η συνέντευξη αμυτάλης για να παρθούν πληροφορίες για την πραγματική ταυτότητα του ασθενή. Ύστερα από την ανάκτηση της πραγματικής ταυτότητας, η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην ανακάλυψη και την κατανόηση των ενδοψυχικών και διαπροσωπικών στρεσογόνων παραγόντων που προκάλεσαν τη φυγή.
Διασχιστική διαταραχή της ταυτότητας (πρώην Διαταραχή Πολλαπλής Προσωπικότητας)
Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η ύπαρξη μέσα στο άτομο δύο ή περισσότερων ξεχωριστών προσωπικοτήτων (ταυτοτήτων ) ή καταστάσεων προσωπικότητας.
Η προσωπικότητα (ή ταυτότητα ), εδώ, ορίζεται ως κάποιος σχετικά ανθεκτικός και διαρκής τύπος ή τρόπος αντίληψης, σχέσης και σκέψης για το περιβάλλον και τον εαυτό του ατόμου, που εκδηλώνεται σ’ ένα ευρύ φάσμα σημαντικών κοινωνικών και προσωπικών πλαισίων και καταστάσεων. Οί καταστάσεις προσωπικότητας διαφέρουν μόνον κατά το ότι ο τύπος αυτός ή τρόπος δεν παρουσιάζεται σε τόσο ευρύ φάσμα πλαισίων και καταστάσεων. (Στην παρακάτω ανάπτυξη της διαταραχής, ο όρος προσωπικότητα περιλαμβάνει και τις προσωπικότητες (ταυτότητες) και τις καταστάσεις προσωπικότητας).
Κάθε μία από αυτές τις προσωπικότητες έχει τον δικό της ιδιαίτερο τρόπο αντίληψης, συμπεριφοράς, σχέσεων με το περιβάλλον, τύπο αναμνήσεων κτλ. Επίσης κάθε μια κυριαρχεί και ελέγχει τη συμπεριφορά του ατόμου σε διαφορετικές περιόδους. Η μετάβαση από τη μια προσωπικότητα στην άλλη συχνά είναι ξαφνική και απότομη και συχνά συνδέεται με κάποιο ψυχοκοινωνικό στρες.
Οί προσωπικότητες συνήθως είναι ξεχωριστές η μία από την άλλη και εκφράζουν διαφορετικές μη συντεθειμένες πλευρές της ταυτότητας (αλλά και της μνήμης και της συνείδησης) του ατόμου. Π.χ. ένα άτομο μπορεί να έχει μια ντροπαλή και με αναστολές προσωπικότητα (ο πιο συνηθισμένος πρωτογενής τύπος προσωπικότητας), μια άλλη που είναι ζωηρή και ελευθεριάζουσα, μια τρίτη που είναι εχθρική και καχύποπτη κ.ο.κ. Οί προσωπικότητες δίνουν διαφορετικά ονόματα στον εαυτό τους και μπορεί να αναφέρουν διαφορετικές ηλικίες (συνήθως μικρότερες από την πραγματική), διαφορετικό φύλο ή μία από την άλλη, διαφορετική καταγωγή κτλ. Η κάθε μια προσωπικότητα μπορεί να μη γνωρίζει την ύπαρξη των άλλων προσωπικοτήτων, οπότε είναι μόνον ενήμερη για περιόδους χρόνου που δεν ξέρει τι έγινε. Μπορεί, όμως, και να γνωρίζει στοιχεία ή λεπτομέρειες των άλλων προσωπικοτήτων, ν’ ακούει ή να βλέπει τι κάνουν και να έρχεται σε σύγκρουση μ’ αυτές.
Ο αριθμός των προσωπικοτήτων ή καταστάσεων προσωπικότητας ποικίλλει από 2 ως πάνω από 100. (Σε μία ευρεία μελέτη ο μέσος αριθμός ήταν 7 και στις μισές των περιπτώσεων πάνω από 10).
Άτομα με τη διαταραχή αυτή βιώνουν συχνά κενά της μνήμης που αντιστοιχούν στην κατάληψη του εαυτού από κάποια άλλη προσωπικότητα. Μια προσωπικότητα που θέλει να πάρει τον έλεγχο του εαυτού μπορεί να μπει στη συνείδηση του ατόμου παράγοντας ψευδαισθήσεις (π.χ. ακουστικές ψευδαισθήσεις που δίνουν εντολές).
Θεραπεία. Πολλοί κλινικοί θεωρούν ότι η μακρόχρονη ατομική δυναμική ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή να συνθέσει τις διαφορετικές προσωπικότητες σ’ ένα ολοκληρωμένο εαυτό. Η ύπνωση και η συνέντευξη αμυτάλης μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν κατά τη διάρκεια της θεραπείας για να διευκολύνουν την προσέγγιση των προσωπικοτήτων. Ορισμένοι θεραπευτές χρησιμοποιούν τώρα γνωστική θεραπεία για να βοηθήσουν τη σύνθεση του εαυτού του ασθενή.
Όσον αφορά τα φάρμακα, δεν έχει βρεθεί μέχρι τώρα ειδική φαρμακευτική αγωγή. Τα αντικαταθλιπτικά μπορεί να είναι αποτελεσματικά σε συνυπάρχουσα κατάθλιψη, αν και ο ρόλος τους στη Διασχιστική Διαταραχή της Ταυτότητας δεν έχει μελετηθεί συστηματικά.
Διαταραχή Αποπροσωποποίησης
Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι επίμονα ή επαναλαμβανόμενα επεισόδια αποπροσωποποίησης σε βαθμό που να προκαλούν υποκειμενική ενόχληση. Κι αυτό γιατί ήπια αποπροσωποποίηση χωρίς σημαντική ενόχληση είναι συχνό φαινόμενο – υπολογίζεται ότι συμβαίνει σε κάποια στιγμή στο 50% των νεαρών ενηλίκων ατόμων, συνήθως ύστερα από σοβαρό στρες.
Το φαινόμενο ή σύμπτωμα της αποπροσωποποίησης είναι μια διαταραχή της αντίληψης, που συνίσταται σε μεταβολή στη συνηθισμένη αίσθηση πραγματικότητας του ατόμου όσον αφορά τον εαυτό του (βλ. και Αντίληψη). Το αποτέλεσμα είναι το άτομο να νιώθει αποξενωμένο ή απομακρυσμένο από τον εαυτό του και σαν να είναι ένας εξωτερικός παρατηρητής των ψυχικών του λειτουργιών ή του σώματος του ή να νιώθει σαν μη πραγματικό, σαν να υπάρχει ή να κινείται μηχανικά σαν ρομπότ ή σαν αυτόματο ή σαν να είναι μέσα σε όνειρο ή μέσα σε ταινία. Ακόμα, το άτομο μπορεί να νιώθει ότι δεν ελέγχει τις πράξεις του και να φοβάται μήπως τρελαθεί. Σημειώνουμε, ότι όλα αυτά τα αισθήματα είναι δυστονικά προς το εγώ και ο έλεγχος της πραγματικότητας παραμένει ανέπαφος.
Συχνά η αποπροσωποποίηση (αίσθημα μη πραγματικότητας του εαυτού) συνοδεύεται από αποπραγματοποίηση (αίσθηση μη πραγματικότητας του περιβάλλοντος).
Άτομα με Διαταραχές Αποπροσωποποίησης συνήθως παρουσιάζονται για θεραπεία στην εφηβεία ή στην ενήλικη ζωή, αν και η διαταραχή μπορεί ν’ αρχίζει στην παιδική ηλικία. Σπάνια. το παρουσιαζόμενο ενόχλημα είναι η αποπροσωποποίηση. Συνήθως τα άτομα με τη διαταραχή αυτή προσέρχονται για άλλα συμπτώματα όπως άγχος, πανικός ή κατάθλιψη. Πολλά άτομα θυμούνται έντονα το πρώτο επεισόδιο αποπροσωποποίησης, η έναρξη του οποίου είναι απότομη και μπορεί να συμβεί χωρίς εκλυτικό παράγοντα. ‘Άλλοι μπορεί ν’ αναφέρουν κάποιο εκλυτικό παράγοντα, όπως π.χ. το κάπνισμα μαριχουάνας ή κάποια απειλητική κατάσταση (πολεμικές μάχες, ατυχήματα, εγκλήματα κτλ.).
Τα επεισόδια αποπροσωποποίησης έχουν ποικίλη διάρκεια, από δευτερόλεπτα μέχρι ώρες, μέρες, βδομάδες ή και χρόνια. Η πορεία της διαταραχής μπορεί να είναι χρόνια και χαρακτηρίζεται από εξάρσεις και υφέσεις, οι περισσότερες από τις οποίες συνδέονται με στρεσογόνα γεγονότα π.χ. τη διακοπή κάποιας σχέσης.
Θεραπεία. Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία για τη Διαταραχή Αποπροσωποποίησης, αν και τα αντικαταθλιπτικά και ιδιαίτερα οί εκλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (π.χ. φλουοξετίνη) μπορεί ν’ αποβούν αποτελεσματικά σε συνδυασμό με υποστηρικτική ψυχοθεραπεία. Επίσης, μπορεί να δοκιμασθεί ύπνωση και γνωστική συμπεριφορική θεραπεία.
Διασχιστική διαταραχή μη προσδιοριζόμενη αλλιώς
Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει διαταραχές των οποίων το βασικό χαρακτηριστικό είναι κάποιο διασχιστικά σύμπτωμα (δηλ. μια διάσπαση στις συνήθως συντεθειμένες λειτουργίες της συνείδησης, μνήμης, ταυτότητας ή αντίληψης του περιβάλλοντος), που δεν πληροί τα κριτήρια για καμιά συγκεκριμένη Διασχιστική Διαταραχή.
Παραδείγματα:
1. Κλινικές εικόνες παρόμοιες με Διασχιστική Διαταραχή της Ταυτότητας που δεν πληρούν τα πλήρη κριτήρια για τη διαταραχή. Παραδείγματα περιλαμβάνουν καταστάσεις όπου α) δεν υπάρχουν δύο ή περισσότερες ξεχωριστές καταστάσεις προσωπικότητας ή β) δεν υπάρχει αμνησία για σημαντική προσωπική πληροφόρηση.
2. Αποπραγματοποίηση που δεν συνοδεύεται από αποπροσωποποίηση, σε ενηλίκους.
3. Διασχιστικές καταστάσεις που συμβαίνουν σε άτομα που έχουν υποβληθεί σε περιόδους παρατεταμένης και έντονης πειθούς με εξαναγκασμό (π.χ. πλύση εγκεφάλου, αναμόρφωση σκέψης ή διαφώτιση ενώ το άτομο είναι αιχμάλωτο).
4. Διασχιστική trance διαταραχή: μοναδικές ή επεισοδιακές διαταραχές στην κατάσταση της συνείδησης, ταυτότητας ή μνήμης που είναι ειδικές για συγκεκριμένες τοποθεσίες και πολιτισμούς. Η διασχιστική trance περιλαμβάνει συρρίκνωση της ενημερότητας για το άμεσο περιβάλλον ή στερεότυπες συμπεριφορές ή κινήσεις που βιώνονται σαν να είναι πέρα από τον έλεγχο του ατόμου. Η trance κατάληψης περιλαμβάνει αντικατάσταση της συνηθισμένης αίσθησης προσωπικής ταυτότητας από κάποια νέα ταυτότητα, που αποδίδεται στην επίδραση κάποιου πνεύματος, κάποιας δύναμης, κάποιας θεότητας ή κάποιου άλλου ατόμου και που συνοδεύεται από στερεότυπες «ακούσιες» κινήσεις ή αμνησία. Παραδείγματα είναι το αμόκ (Ινδονησία), το μπεμπαϊνάν (Ινδονησία), το λάταχ (Μαλαισία), το πιμπλοκτόκ (Αρκτική) κ.ά. Η διασχιστική trance διαταραχή δεν αποτελεί φυσιολογικό τμήμα κάποιας πλατιά αποδεκτής πολιτισμικής ή θρησκευτικής πρακτικής.
5. Απώλεια συνείδησης, stupor ή κώμα που δεν αποδίδεται σε κάποια γενική ιατρική κατάσταση.
6. Σύνδρομο Ganser το να δίνει το άτομο κατά προσέγγιση απαντήσεις σε ερωτήσεις (π.χ. «2 συν 2 ίσον 5»), όταν δεν συνδέεται με Διασχιστική Αμνησία ή Διασχιστική Φυγή.
Πηγη https://www.psychologia.gr/
